Nieuw origineel

Inleiding tot mijn val bij het ND

Een herboren Rembrandt blikt ons monter aan vanaf zijn muur in het Mauritshuis in Den Haag.
Het afgelopen jaar is zijn laatste zelfportret volledig gerestaureerd en in oorspronkelijke staat terug gebracht, door restaurator Carol Pottasch. Opgepimpt, zouden ze zeggen bij de EO.
Bij 2Vandaag zien we hoe Rembrandt van z’n plaats wordt gehaald, hoe Pottasch eerst een röntgenanalyse van hem maakt om vast te stellen welke verflagen origineel zijn en welke niet en waar beschadigingen zitten. Daarna schraapt ze heel voorzichtig de oude beschermlaag weg, en de verflagen die niet door Rembrandt zelf zijn geschilderd. Als de vernislaag half verwijderd is wordt zichtbaar hoe de oude meester de afgelopen vierhonderd jaar is vergeeld. In zijn diepere lagen blijkt Rembrandt een veel blekere, natuurlijker huidskleur te hebben.
Tussendoor worden we bijgepraat over Rembrandts leven, over hoe hij ten tijde van het schilderen van dit zelfportret eenzaam en verbitterd was en financieel aan de grond zat door zijn uitbundige levensstijl,
Het was de avond van de oorspronkelijkheid, laatst bij 2Vandaag. Een onderwerp eerder waren we in Nijmegen, waar onlangs per referendum werd besloten tot herbouwen van de historische donjon. Ooit was deze verdedigingstoren onderdeel van Karel de Grote’s kasteel Valkhof. De afgelopen eeuwen is hij langzaam uit elkaar gevallen.
Nu staat er een replica, die moet laten zien hoe het vroeger was. Inmiddels zijn er comités’s voor en actiegroepen tegen. Een raadslid van Nijmegen Nu, hij ziet er uit alsof hij ooit een gedicht heeft geschreven, legt uit dat vanuit historisch oogpunt de toren herbouwd moet worden. Hij begint daarop richting de replica te declameren, met woorden als ‘prachtig’ en ‘kracht’ en ‘macht’. Iemand van een comité benadrukt dat het interessant is voor toeristen en dus voor de Nijmeegse middenstand.
Maar ook tegengeluid: ‘Wie de oude donjon wil zien loopt maar even het museum in, maar je maakt geen imitatie. Dat is een ontkenning van geschiedenis’. De stad heeft een nieuw gezicht en dat moet nu gekoesterd worden.
Originaliteit is in tegenwoordig. Wie of wat niet origineel is, hoort er niet bij.
Bij historische objecten wordt meestal de oudst bekende versie als origineel beschouwd.
Maar geschiedenis is een opeenstapeling van mooie en lelijke dingen, van dingen die komen en die weer verdwijnen, van successen maar ook miskleunen en dissonanten. De zoektocht naar het origineel ontaardt vaak in het kiezen van een mooi of glorieus moment, maar heeft niet zelden meer te maken met antiquariaat en nostalgie dan met geschiedenis. Soms, zoals bij een monument in Groningen, wordt tot in de rechtszaal gevochten over wat de ware geschiedenis is.
Maar een kunstwerk als het zelfportret gunnen we zijn originaliteit, en Carol ‘wil het niet mooier laten lijken dan het is’. Een hele geruststelling.
We zien haar de laatste hand aan het schilderij leggen. Er moet nog even een nieuwe beschermlaag overheen, en ik hou mijn hart vast wanneer ze met forse streken de vernis er op smeert.
Het resultaat mag er zijn, Rembrandt is weer helemaal zichzelf. De meester wordt weer op zijn plaats gehesen. Hij is klaar voor het jaar dat aan hem gewijd is en klaar voor de stromen publiek. Carol staat er bij te stralen, op haar allermooist.
‘Het is een trotse schilder geworden, terwijl hij eerst een kleine man was’, jubelt ze, ‘Ik heb nu het idee dat hij me zelfverzekerd aan zit te kijken’.
Ik denk, dat zou mij net zo vergaan als ik een jaar lang door haar onder handen was genomen.